यात्रा , दिल्ली र नारी हिंसा

म उभिएको छेउकै सिट खाली भएको थियो , साँझ पाँच बजे तिर ईटहरी बाट विराटनगर तिर गुडिरहेको बसमा । वहिनी खाली हो भन्दै म उनको छेउमा बसें । उनले पेन्ट–भेस्ट माथी सुइटर लाएकि थिइन् या कुर्ता–सुरुवाल माथी अहिले मलाई याद छैन् । सत्र वर्ष ननाघेकि जस्ति , काली वर्णकी , अली लामो नाक , डल्लो अनुहार..छोडि दिंउ यसले कुनै अर्थ लाग्दैन । मैले ¤याल तिर फर्कदै सोधें , “वहिनीको घर बिराटनगर हो ?”, केहि वेरको अन्तराल पछि जवाफ दिई “नहिं दिल्ली” ।

दिल्ली शब्दले मलाई एक प्रकारको झड्का दियो । एक महिना अगाडी , छिमेकि मुलुक भारतको ब्यस्त शहर दिल्लीमा , आन्ग लिद्घारा निर्देशित यो वर्षकै एक सफल चलचित्र लाइफ अफ पाई , जुन चलचित्रमासमुन्द्रको विचमा पानि जहाज दुर्घटना भए पछि एक नाँउमा छुटेका एक केटो र बाघ कसरी जिवित किनारा सम्म आइ पुग्छन् भनेर देखाइएको छ , हेरेर सार्वजानिक वसमा फर्किरहेकी २३ वर्षिय नारीलाई सँगै रहेको पुरुष साथीलाई शारीरीक यातना दिई सामुहिक बलत्कार गरिएको घटना अझै पनि सेलाएको छैन् । त्यहि ठाउँकि उनि भन्दा लगभग पाँचबर्ष कमकी मुस्लिम समुदायकी नारी मैरै छेउमा बसेर  एक्लै यात्रा गरिरहेकी थिइन् । मैले कुरा अगाडी बडाउने हेतुले भनें “आप नेपाली समजते हो?”, “थोडा थोडा” उनले मतिर फर्कदै जवाफ दिइन् । उनलाई कुरा गर्न केहि सजिलो होस भनेर मैले उनलाई आफ पनि भारतको केहि स्थान यात्रा गरेको र दिल्ली पनि पुगेको बताँए । ब्यबस्थापन विषय लिएर कक्षा ११ पढ्दै गरेकि उनि दिल्लीको स्थानिय बासिन्दा रहिछन् । जाडो बिदा मनाउन नेपाल आएकि उनि अहिले निनिको घरबाट माइजुकोमा बिराटनगर जाँदै रहिछन् । आफलाई अतिफ र श्रेयाको फ्यान बताउने उनले अतिफद्घारा नै नायकको भुमिका निर्वाहा गरिएको लैङ्गिक विभेदलाई कथा वस्तु बनाएको वोल चलचित्र हेरेकी रहेनछिन् । भविष्यमा एक सफल गाइका बन्ने उद्देश्य लिएकी उनलाई बिराटनगर कहाँ माइजुको घर र कहाँ उत्रने भन्ने पनि थाहा रहेनछ ।  यिनि सँगको भेटले मलाई पनि केहि शब्द कोर्ने उर्जा प्रदान गरेको छ ।

छिमेकी राज्य भारतमा अहिले केहि हप्ता अगाडि देखी नारी स्वतन्त्रता र सुरक्षाको माग गर्दै लैङ्गिक स्वतन्त्रता सम्बन्धित आवाज उठाउने संघ–सस्था , कलाकर्मि र साधारण जनताले सडक र सदन दुवै तताई रहेछन , समचार माध्यमले पनि आवाजलाई बुलन्धीत पानर््ा महत्वपुर्ण भुमिका निर्वाहा गरिरहेछन् । यसको असर नेपालमा पनि प्रस्ट रुपले देखिएको छ । अहिले महिला हिंसा सम्बन्धित आवाज राजधानी देखि जिल्ला–जिल्लामा बुलन्ध भहिरहेको छ ।

हजारौँ जनता सहिद भएर , लाखौँ जनता सडकमा उत्रेर देशको शासनसत्ता जनता हातमा परेको वर्षै बिति सक्ता पनि देशमा उपयुक्त कानुन बन्न सकेको छैन् । न्याय पुर्ण कानुनको अभावमा अपराधको संख्या दिन प्रतिधीन बड्दो छ । कानुन माटो र परिवेश सुहाँउदो हुनुपर्छ अन्यथा यसको परिणाम नकरात्मक पनि हुन सक्छ । कडा भन्दा कडा कानुन बन्दैमा हिंसा बन्द  हुुन्न भन्ने सिद्ध भइसकेकै हो , यसका लागी हरेक जनतामा चेतन स्तर उक्सनु आवाश्यक छ । हामि सबैले अठोट लिनु आवाश्यक छ , अब कोहि मैना , सिवा या विन्दु बन्ने छैनन् ।

हाम्रो पुर्विय सस्कृतिमा अस्मितालाई जीवन भन्दा महत्वपुर्ण रुपमा हेरिएको पाइन्छ । अस्मिताले केहि हद सम्म अर्थ राख्छ तर जीवन अनमोल छ , जीउनु पर्छ तब पो न्याय पाइन्छ भनेर १७ बर्षको उमेरमा आज भन्दा तिन दसक अगि सन.१९८३ मा आफ्नै पुरुष साथि सँगै घर बाहिर निस्कदा केहि अपराधिहरुले जंगल तिर लगि सामुहिक वलत्कार गरि केटो साथिको ज्यान लिन लाग्दा केटोलाई नमारे आफुफेरी पनि आउने आग्रह गरि ज्यान जोगाएको सोहयीला अब्दुलाली वर्डप्रश डट कम मा लेख्छिन । उनि अहिले सफल लेखिका हुन । यसबाट हिंशा पिडितले पाठ सिक्नु पर्छ ।

कृषि प्रधान भनेर चिनिदै आए पनि अब कृषिले मात्र देश र जनताको स्तर उकास्न संम्भव नहुने देखिएको छ । कृषिका साथ पर्यटन मुल नारा हुनु आवाश्यक छ । पर्यटन व्यवसाय तब मात्र संम्भव छ जव स्थायी शान्ति उपलब्ध हुन्छ , विना त्रास यात्रा सँम्भव छ ।  

मलाई यसमा खुसी लागेको छ कि, उनि विना त्रास साँझको समयमा सार्वाजानिक यातायातमा एक्लै यात्रा, बिना संकोच म सँग सम्बाद गरी रहेकि थिईन् । यसमा आश्चार्य मान्नु पर्ने खास बात केहि नहुनु पर्ने हो । सहज वातावरणका लागी जनता र सरकारी निकायको भुमिका अपरिहार्य छ , एकल प्रायसले मात्र देसलाई सहि दिशा प्रदान गर्न संभव छैन ।

अन्त्यमा प्रथाना गर्दछु उनको जिवन घुम्टो भित्र सिमित नहोस , दिनभर अपरिचित नजरबाट र रातभर परिचित श्रीमानबाट लुटिनु नपरोस् । अबका दिनमा महिला हिंसा सम्बन्धित आवाज उठाउनु नपरोस ।